Habitualmente tendemos a pensar que aos nenos e nenas con TDAH, debido a que sofren unha condición que lles orixina dificultades no seu desenvolvemento, debemos facilitarlles as cousas ou, polo menos, evitar dificultades engadidas.
Un dos posibles elementos que poden ser vistos como unha ?dificultade engadida? é o manexo de dúas linguas, ben na familia ou na escola, ou en ambas. ¿Non será mellor empregar unha lingua soa para evitar complicacións?

A resposta a esta cuestión non se ten abordado directamente en ningún estudio que eu coñeza, mais existen unha serie de investigacións non dirixidas directamente a nenos e nenas con TDAH que nos poden axudar a entender algúns efectos significativos do bilingüismo sobre o desenvolvemento infantil.

Ellen Bialystok é a directora do Laboratorio de Bilingüismo e Cognición da Universidade de York (Toronto, Canadá) e vén sendo unha das figuras principais na investigación sobre o bilingüismo e os seus efectos sobre o desenvolvemento cognitivo. Nos últimos anos veu desenvolvendo varios traballos sobre a relación do bilingüismo coas funcións de control cognitivo (incluíndo a flexibilidade cognitiva e a inhibición, chamadas en xeral funcións executivas).

As funcións executivas son precisamente un dos factores que se veñen investigando (seguramente o que máis) como elementos subxacentes do TDAH, recoñecéndose que habitualmente estes nenos e nenas soen presentar problemas de disfunción executiva.

Bialystok e os seus colaboradores teñen levado a cabo varios estudios nos que exploraron o efecto do bilingüismo sobre as funcións executivas e que a continuación resumiremos:

Unha das tarefas coas que soe investigarse a flexibilidade cognitiva e a inhibición é a Dimensional Change Card Sort Task (DCCST) ou Tarefa de Clasificación de Cartas en Cambio de Dimensións. Nela os participantes deben clasificar unhas cartas de acordo cun criterio (por exemplo a forma) e posteriormente clasificalas de acordo cun criterio diferente (a cor). Xeralmente os nenos antes dos catro anos teñen grande dificultade para cambiar de criterio e soen perseverar no criterio anterior. En estudios feitos con nenos e nenas monolingües e bilingües atopouse que estes executan a DCCST mellor que os monolingües.

Outra proba que require de flexibilidade cognitiva, e na que os nenos e nenas bilingües renden mellor que os monolingües, é a de Figuras Ambiguas, na que o mesmo debuxo representa dúas cousas diferentes (p. ex. un coello/un pato). En principio percíbese unha das figuras, pero para ver a outra hai que inhibir a 1ª representación.
Na proba do Efecto Simon, os participantes deben pulsar 2 teclas, unha con cada man, cando saen uns debuxos nunha pantalla (p. ex. a dereita cando sae unha flor e a esquerda cando aparece unha pelota). Tense comprobado que existe unha tendencia a pulsar coa man do lado no que o debuxo aparece na pantalla, polo que se a flor aparece no lado esquerdo hai que inhibir a tendencia a pulsar coa man esquerda, o que contradí a regla da proba, polo que os nenos (tamén os adultos) soen cometer erros (ou tardar máis en responder). Ao igual que nas anteriores, os nenos e nenas bilingües executan mellor a proba de Simon que os monolingües.

Tamén en probas lingüísticas nas que hai que inhibir unha resposta propotente se dan estes mesmos efectos. Cando se lles pide que valoren se unha frase é gramaticalmente correcta ou non ignorando o seu contido semántico. Por exemplo nos encontra diferenza entre bilingües e monolingües en xulgar como incorrecta a frase ?As mazás nas medran árbores?, mais os monolingües soen catalogar erroneamente como incorrecta ?As mazas medran nos narices? en maior medida que os bilingües.

Outro aspecto importante das funcións executivas é a Memoria Operativa (ou memoria de traballo), que é aquela que empregamos para manter algo na memoria é executar operacións co seu contido. Por exemplo, se temos que lembrar unha serie de números (4-3-7-1) e repetilos en orde inversa (1-7-3-4). A memoria operativa é moi importante para multitude de tarefas como o razoamento, a comprensión ou a resolución de problemas. Tamén nas probas de memoria operativa os nenos e nenas bilingües amosaron superioridade sobre os monolingues, nun estudio recentemente desenvolvido con Adele Diamond, directora do Laboratorio de Neurociencia Cognitiva do desenvolvemento na Universidade da Columbia Británica (Vancouver, Canadá).

A qué poden deberse estas diferenzas, tendo en conta que os investigadores controlaron minuciosamente que ambos grupos fosen equivalentes en aspectos como escolaridade, nivel socio-cultural, etc., e que en realidade en probas de vocabulario (Peabody) os monolingües soían ser superiores aos bilingües?

Na opinión do equipo de investigación, a explicación débese a que as nenas e nenos bilingües a diario exercitan -a través do idioma- o control inhibitorio e a flexibilidade cognitiva: Para cada concepto teñen na súa mente dúas palabras diferentes e deben inhibir unha para empregar a outra. Tamén deben cambiar flexiblemente dunha lingua a outra segundo os contextos e os interlocutores.

Podemos observar doadamente que os nenos e nenas bilingües, cando son moi pequenos, teñen aínda dificultades executivas deste tipo, polo que habitualmente mesturan ambas linguas ao falar. Mais xeralmente, aos tres anos xa son quen de empregalas de maneira separada. Isto ten un efecto, en palabras de Diamond, como de ?ximnasia? que exercita as funcións executivas, o que leva a que aos 4-5 anos o desenvolvemento dos nenos e nenas bilingües poda estar 1-2 anos por diante dos monolingües.